domingo, 2 de marzo de 2008

DATOS BIOGRÁFICOS

 

                    

 

 

 

DATOS BIOGRÁFICOS

 

 


 

 

Xosé María Gómez Vilabella

 

 

Aquí me tedes: Un emigrante, un de tantos.

-.-



 

¿Causantes, responsables? ¡Si, meus pais!

-.-

Para que me dese o fresco poñíanme o berce debaixo do hórreo.


 

A igrexa da miña parroquia, que a levei sempre na memoria; no corazón, pero tamén no cerebro.

 


Pórtico da igrexa de Montecubeiro

(O ano 1787 non foi o da súa construcción, senón o da restauracion parcial desta igrexa)

 


Interior da mesma. (A imaxe da Virxe Milagrosa, no altar maior, é un doado noso, dos Gómez-Rielo).

Aquí fun bautizado, nesta pía, que a retiraron/substituíron por considerala “pobre”. ¿Pobre, despois de bautizarse nela milleiros de cristiáns? Un indiano trouxo de Lugo unha pía nova; ¡claro, veu de Lugo, e por iso era, é, máis lucida!

 


 

Pero teño / temos outro templo, outra igrexa, na mesma parroquia, na nosa finca “As Andoriñas”:

 

 


Esta cruz foi bendicida por tres sacerdotes, de consún, o día da inauguración da finca, precisamente na celebración das nosas “Vodas de Ouro”. (Nesta caseta metálica era onde durmíamos, a miña dona e mais eu, cando se comezou a obra).

 

 

Coa familia de entón, en San Cibrao, nas Vodas de Ouro. Ano 2003

 


 

Pero toda a finca é un templo, como despois direi. Para comezar, o seu nome, o seu topónimo, ten certa analoxía coa fuxida a Exipto da Sagrada Familia: As andoriñas van pasar os invernos a África, e na primavera volven..., ¡para face-lo niño! ¿E nós?

 

 


Fuxidos da nosa terra, perseguidos polas circunstancias, despois de dez anos no deserto africano, ¿que tiña eu de sagrado, daquela, para solar? Nada mellor cá pedreira onde salvou a vida meu pai, escondéndose dos fascistas, que o perseguían para fusilalo, ¡ao máis católico de toda a parroquia, mestre de “a ferrado”!, e para iso pasou, ¡meses!, durmindo entre sapos, cobras e pinchorras? ¡Pois ese lugar foi o elixido por nós, como panteón ou relicario seu, e á vez como niño das nosas crianzas! Merecíao, ¿non si?

 


 

Eis aquí a pedreira, ¡refuxio de meu pai!, na que eriximos o noso niño, o “das Andoriñas” de Bergland.

 

O meu retrovisor:

 

As lembranzas máis atrasadas, ¡máis adiantadas!, que conservo na miña mente son do verán de 1935, nos meus 5 anos de idade.

 

O tío Salmerón (Nicolás Salmerón y García, fillo do que fora Presidente na I das Repúblicas Españolas, avogado, periodista e farmacéutico), morrera en xaneiro do ano 1933. A súa viúva, Hortensia Ramona Lombardero San Miguel, natural de Catatrigo (Valeira), irmá de miña avoa, no verán do 35 pediulle ao home da súa sobriña, Ermitas Gómez Lombardero, que a levasen no seu taxi, de veraneo, a Bergland, que daquela, por dexeneración fónica, xa se dicía Berlán.

 

Meu pai levoume a Mosteiro, que xa tiña unha estrada desde Lugo, para esperar aos madrileños. Meu tío Alfonso animouse a chegar máis adiante co auto, así que nos metemos, no taxi, polo camiño de carro que ía de Mosteiro ao Mazo. ¡Ah, pero diante da casa do Mazo tiñan posta unha alfombra de toxos, que de podres e curtidos farían un bo esterco! A tía Ramona:

 

-Que levanten isto, que xa lles pagarei.

 

Así o fixeron os daquela casa para que, co camiño libre, puidésemos seguir no auto ata Veiga. A tía Ramona meteu a man na súa faldriqueira e..., ¡deulle un peso, de prata, ao dono da casa! ¡Que tempos aqueles, que miserias e que agradecementos: o bo do señor, todo sorprendido, todo emocionado por aquel regalo, inconcibible naqueles tempos, axeonllouse diante da tía Ramona, e bicoulle a man, que nin que estivese diante dunha santa baixada do Ceo!

 

 


5 pesetas, en plata. (Da 1ª República)

 

Xa nas casas de Veiga, deixamos o auto no pendello de Perán, ¡pero había que subir a equipaxe ata Berlán, pois de Veiga a Bergland a corredoira era costuda, ademais doutros obstáculos! Meu pai falou co veciño da casa do lado, un tal Pedro, pero a xente de por alí, entre si, chamábanlle “Pirinas”, que aceptou subir as maletas no seu carro de vacas. A tía Ramona, para que o carreteiro fose animado, volveu á faldriqueira, da que tirou outro peso de prata! O “Pirinas”, que nin que fose xemelgo daquel señor do Mazo, tamén se axeonllou para darlle as grazas. Con todo isto, o neno, aquel “Pepiño”, servidor, abriu tanto os ollos que me traspasaron aquelas imaxes, sorprendentes, inéditas, para non esquecérseme xamais.

 

O outro lóstrego, impactante, indeleble, daquel verán foi a cousa do teatro na nosa capitalidade, en San Cibrao. Dirixido, e non sei se incluso redactado, polo Mestre do San Bernabé da Xesteira, Argimiro Rico Trabada, que non podo seguir sen lembralo:

 


 

Arximiro, que dous anos máis tarde, na serra da Ferradura do noso Montecubeiro, (súa nai era do Gruñedo), foi torturado, castrado e morto, por aqueles do “Arriba España”.

 

 


¡Aquí non me responderon, pero no Ceo vanme relatar as súas peripecias.

 

Volvo ao meu relato, á miña infancia: Naquela obriña de teatro, que se ía representar na Casa da Unión (Antiga Casa de Córneas) coa participación de Asunción Gómez Ameijide, sobriña da tía Ramona, esta pediulle a meu pai que a levase na nosa besta, cousa que así se fixo, indo eu, con meu pai, a pé. Chegados ao adro parroquial exclamei, con todo o meu asombro infantil:

 

-Papa, mira, unha saba de cores, atada nun pau; ¿puxérona así para secala, que igual mexaron nela!

 

Meu pai, botándose as mans á cabeza:

 

-¡Pero, neno, que cousas dis! Ese pano, no corredor da Casa da nosa Unión, é a bandeira tricolor, símbolo representativo da grandeza da nosa España, así que imos quita-la pucha, para ollala desde aquí con todo respecto.

 

En canto á representación, só lembro dela que Asunción estivo todo o tempo agachada xunto dunha lareira, pero falando polos cóbados. ¿Que dicía? Como a pobre xa morreu, non podo preguntarlle para poñelo aquí; ¡canta tarefa levo no meu programa de preguntas, que ignorante vou, e menos mal que a escola do Ceo é eterna!

 

¿Unha obra de teatro, no 35, na parroquia de Montecubeiro? ¡Aldeíña, si, pero universidade, tamén! Aqueles dominicos do noso convento, coa de rendas que cobraban, e o tempo que lles sobraba, aínda que as malas linguas dixeron que unha parte do día, noite incluída, dedicábana áo seu privilexio da prima noctis, para así contribuir ás felicidades matrimoniais das súas fregresas, non se cansaban de instruir, no divino, pero tamén no humano, aos seus aforados, vacina que librou do analfabetismo a toda a bisbarra pois de alí, do noso Montecubeiro, saíron, século a século, centos de mestres de a ferrado. Máis é, que a mediados dos trinta xa tiñamos, ¡nunha aldea!, unha biblioteca circulante, que nin en Lugo as había daquela. Aquí tedes / temos a evidencia disto:

 

 

 


 

Esta Acta Fundacional tiña que estar nun museo, pero en Castroverde son tan pasotas que prefiren deixar caer eses edificios das escolas antigas.

 

 No ano seguinte, no 36, a mediados de Xullo aínda non baixaran, ¡ou subiran!, os nosos veraneantes, pero a guerra, ¡aquela incivil!, si que chegara á miña parroquia, ¡co lonxe que estabamos de Madrid! Para o neno foi un eclipse de sol, no que a prudencia impedía acender as luces da verdade, falar de certas cousas diante dos cativos..., por se logo contabamos algo, tantos espías que despregara a Falange, que ata invadiron os montes do noso Montecubeiro!

 

¿Que tiña Montecubeiro para que se alporizasen os do “Cara al sol”, e tamén aqueles de “Viva la muerte”? ¡Xa o dixen, cultura, esa inimiga permanente do caciquisto!

 


 

¡E pensar que fun compañeiro e conveciño, catro ou cinco anos, aló en Ifni, do xenro do principal inimigo do meu Montecubeiro, aquel General da Garda Civil, laureado, José López de Haro y del Rey, que: “... en Julio del 37 volvió para Lugo, tomando parte, ¡inventándolas!, en acciones de guerra, en esta provincia y en la de León”...! ¡Montecubeiro, que a declarou “Zona de Guerra”; a túa si que foi unha laureada ben merecida, maldita sexa, pero mellor llela daría eu á túa filla e ao teu xenro, se chego a saber, daquela, que clase de veciñanza tiñamos!

 

É o “monte” dos “cubeiros”, pero tamén o das batallas: Nin Franco, aquel “Matón Inculto”, nin o seu lexionario Sancho Panza (o xa mencionado López de Haro), sabían que outro aventureiro, outro autoproclamado, Silo, o “Ovetense”, tamén perseguira aos meus, aos auténticos, aos demócratas. ¿Onde? Desde o Cádavo, desde o Campo da Matanza, ata a nosa Fonte de Matahomes! Tantos ósos alí deixaron, alí quedaron, que encheron un rego, ¡o Rego dos Ósos! ¡É o sino, o fado, desta parroquia!

 


Crieime na época dos "fuxidos", así que, fuxido, fuxido e fuxidío tiña que saír. Para empezar, fuxín das calores do verán do ano 1930, e iso que estaba acazapado na frescura do líquido amniótico. Resistín na barriguiña de miña nai ata o 26 de agosto, pero no Rexistro de Castroverde non me puxeron ata o día 28, ¡porque primeiro era sega-lo trigo! Isto agradézollo a meu pai, ¡como tantas outras cousas!, porque así teño de idade dous días máis do que a xente me atribúe, e logo que ninguén me molesta no meu verdadeiro aniversario, que o veño celebrando á miña maneira. A verdade, enteira e verdadeira, tamén foi que nin con esas demoras nacín forte, que precisaba algo máis de lévedo, de incubación, pois nacín máis desgairado que un pito serodio.


A miña sorte vital seica estivo no leite manteigoso da Teixa, ¡que Deus a teña no Ceo! Non é que miña nai tivese culpa diso, que ben o fixo para ser primeiriza, pero eu tampouco, afellas que non, pois da teta foi do único que non fuxín, que se cambiei teta por teto ben a contragusto foi. Porén, seica cheguei a collerlle tanto cariño á mamadeira, ou iso me dixeron tempo adiante, e despois á cunca do pan con leite, aquelas rafas leitosas, que me entrou na tripa unha invasión de lombrigas das que custou Deus e axuda librarme. A axuda foron certas papeletas dun po amarelo que sabía a codesos, pero, iso si, tan ben dobradas, en forma de petaca, que moito lle chamaban a atención ao neno, sendo posible que de aí me veña a afección aos papeis, aos libros en definitiva.


Nin podo, nin debo, seguir adiante sen unha descrición meticulosa da miña ama de cría, da miña leiteira, da miña Teixa. Sería un desagradecemento cando, de feito, nesta vida, a miña principal virtude, se algunha tiven e practiquei, foi a de ser agradecido; se cadra en demasía, pouco pragmático, co cal paseime das virtudes e caín no vicio dos seguros servidores.


Aquela Teixa, segundo souben por meu padriño, tiña por único pedigree ser filla, criada na casa, doutra Teixa, natural de Vilabade, que lla mercara meu avó, ¡outro San Xosé!, a un sobriño de súa nai Concordia, coñecido na bisbarra como "Marzo" de Vilabade. Iso de "Marzo", iso de Marte, daquela casa, nunca souben de onde traía causa e orixe; só sei que nos venderon aquela xovenca por ser vós quen sodes, pois se boa era a Teixa nai, peor non foi a Teixa filla, miña ama.


Onde se acabou a raza foi coa Marxa, neta da primeira Teixa, que non sei que touro a fixo pois saíu marimacho, así que acabou nas libras, por certo que mal vendida por culpa dun xateiro da veciñanza a quen nunca lle perdoei o feito: foilla mercar a meu avó, a prezo de saldo, e marcouna, cando estaba el co gando na chousa do Escouredo; cando soubo meu pai daquel engano a un veciño, a un vello que xa non ía ás feiras por culpa da súa coxeira reumática, arramalou na vaca senlleira e aló que se foi a Mosteiro, para face-la súa entrega, pero con manifestación expresa, iso si, de que na nosa casa non volvería a desenfundar aquelas tesoiras de marcar indebidamente; o fulano era de cara tan dura que se quedou tan fresco, incluso irónico, e só pagou a cantidade que lle ofertara a meu avó. ¡Aquel respecto de meu pai si que era respecto á palabra dos vellos, incluso á dun vello estafado, como foi o caso!


A Teixa sempre me miraba con ollos tristeiros; non sei se con ollos de vaca triste, ou apesarada por verme tan desgalichado a pesares das súas suculentas muxidas. Os mus matutinos da Teixa, que casualmente tiña a súa corte debaixo do sobrado onde instalaran o meu barrelo, foron o primeiro dos meus espertadores, ¡e soaba tan ben! Moi cedo, cada día, avisaba do seu repocho, para min e para a súa Marxa, media irmá miña por aquel parentesco da nutrición, que iso non é pouca parentela en materia tan vital.


A tristura da Teixa tornábase ledicia cando albiscaba un xugo. Non é que tivese complexo de escrava senón que así podía fuxir dos cheiros da corte, e tamén da praga das moscas merdentas.


A todo isto, así, pouco a pouco, xa teño dito quen me nutriu de primeiras, e a quen imitei nas fuxidas preferindo meterme en tódolos xugos da vida antes que levar unha vida escura, de corte, sen máis perspectiva que contempla-las loureiras do Ferreiro pola ventá pequeneira do meu cuarto, do cuarto vello pois a balconada asignáranlla á tía María para que desde ela contemplase, ¡oh masoquismo!, a casa grande do lugar, precisamente a do pai do seu fillo bravo. ¡Grazas, Teixa! De momento, grazas, que no Ceo dareiche unha aperta, pois se Deus non te salva, que fuches máis persoa que moitas vacas, entón é certo que algún cristián, no Alén, nin a ser vaca chega.


Seica naceu tan crequenas e tan esmirrado aquel aediño que deseguida miña avoa, a da casa paterna, colleu rodela e sella e aló se foi, á fonte grande, pois aínda que lle pillaba lonxe, manaba unha auga máis quente que aquela da fontiña do valado da nogueira. Volveu, -que a estou vendo sen habela visto-, coas mans nas cadeiras, e máis colorada que nunca, que xa é dicir, pola présa e pola emoción da súa responsabilidade. Daquela mesmo subiu ao cuarto vello, que era o máis quentiño, e con meus pais e meu avó de testemuñas, colleu ao cativo na man esquerda, balanceándome entre o brazo e mailo corazón, coa ferrada da auga na dereita, e nos beizos esta pregaria:


"No nome do Pai, e do Fillo, e do Espírito Santo, presentes San Xosé e maila Virxe María, que viñeron como bos amigos que son desta casa, con intención de bautizarte pola Igrexa, máis adiante, se segues con vida, eu e mais teu padriño facémoste cristián..., con esta auga de socorro, con esta auga limpa, traída da fonte grande deste lugar de Berlán. Deste xeito, pola graza de Deus, deixámoste sen pecado, e dámosche por santos padriños a San Xosé e tamén á Virxe María, ámbolos dous, para que a Sagrada Familia te críe na terra, e despois, cando Deus dispoña, che abran as portas do Ceo".


Como vedes, deste xeito quedei feito un Xosé María, ¡de por vida! Na igrexa parroquial, na conventual, á semana seguinte o Párroco, pois San Xoán Bautista agora delega nos curas, fíxome o cerimonial completo. 


Non sei se daquela, na auga de socorro, baixaron os anxos para testemuña-lo bautizo, pero tampouco facían falta pois miña avoa xa era arcanxo; analfabeta en letras pero licenciada de corazón, que é a mellor biblioteca das verbas cálidas, sabias e santas.


Na miña casa, ¡naquela casa da que un mal día sería expulsado!, xa tiñan un neno cristián, bo cristián e ben lavado, pero a Patria aínda non me tiña de soldado en listas, que me tivo dous días despois, concretamente o vinte e oito de agosto do ano Trinta, segundo dito queda, reinando un señor de mal número, ¡que por algo me casei, afortunadamente, aos vinte e tres, nun trece e martes! Daquela demorei en ser cidadán, pero non me librei da Partida, pois, de nado o neno, e de segado o pouco trigo da nosa cavada, aló se foi meu pai, ao Rexistro de Castroverde, cabalgando na Torda:


-¿Cando naceu? -Preguntoulle o apuntador.


-Hoxe mesmo, señor; pero moito me temo que non sirva para Gastador do Exército, pois é algo pequeneiro.


-En calquera caso tamén se precisan cabaleiros minguados, de pouco peso, para a cabalería de Marrocos, pois “gastadores” xa temos neste país, de sobra!


Meu pai oíu e calou, polo visto, que por esta vez, e sen que servise de precedente, estivo conforme con aqueles caciques, chupatintas e chupa xamóns, do noso Concello.


Días despois, pasados aqueles apuros da colleita, confirmaron o meu bautismo ante o párroco de Montecubeiro, que o pasarei á mesma historia cativa en sutil vinganza polo pouco sal que me botou. Daquela terei que referir este episodio: Meu avó, para levarme, aparellou a besta torda, e púxoa de gala, cunha manta zamorana e todo iso. Pola súa parte, miña madriña estreou, cos meus mexos, aquela pelica feita con catro peles duns años branquísimos, que os mataran o ano anterior para as tornavodas de meus pais, ben asados daquela, ou iso me dixeron, pois eu aínda non baixara da torre Eiffel. Aquelas peles, de curtidas, arrexuntáranas coa máquina de coser zapatos, coa "Singer" do Manuel do Ferreiro; e así, nelas, subíronme polas costas de Pumarín, chamándome, Xosé María, meu avó, e "Pepiño" a tenra avoíña, toda ela, coma sempre, puro corazón.

 

 De volta da igrexa chamáronme igual, pero, iso si, xa co puñadiño de sal na cabeza, con aquelas catro areas mal contadas por aquel cura rañas, ¡que non o foi para cobra-los seus estipendios!


Tan pronto se soubo por toda a bisbarra que o mestre Xosé María tivera un fillo de igual nome, bautizado polo avó, polo de igual nome, que o outro, o materno, era Antón, obrigada que lle estaba a xente por aquilo do seu ensino invernal, empezaron a chegar cos cestos: bolos de pantrigo, balugas de manteiga, chocolate, pitas poñedeiras para a substancia da parida... Grazas por todo, comadres, pois aquela costume era boa, que nunca debera desaparecer; e grazas tamén polo pouco caso que lle fixeron ao neno, pois con aquilo de que me vían esmirrado, pouco se podía esperar dun pito de tan poucos esporóns, que se cadra nin ao poleiro subía. Grazas, repito, polo pouco caso que lle fixeron ao moneco, que así só teño que falar ben da Teixa, aforrando liñas.


¡Ah, con unha excepción: a de miña tía Mercedes, que máis adiante, collida en Madrid pola guerra incivil, morreu de parto deixando un setemesiño! Un setemesiño que, grazas á incubadora dos pitos, chegou a ser un alto empregado de Iberia, tan alto coma un dos seus avións..., a pesares diso, e de chamarse Lino! Tía Mercedes seica foi a persoa que asumiu a tarefa de darme aire co seu abano, ben guapo por certo, que llo trouxera da Habana súa irmá Ermitas; de paso abanaba nas moscas, que daquela, ao remate do verán, estaban pesadas, de ben mantidas, e querían, de sobremesa, chupa-las nádegas, tenriñas, do "Pepiño".


Rematado o boureo das comadres, coas mallas chegou outro. Aquel ano mallouse coa máquina de leña dos de Gondel; ¡moito fume e pouca degrañadora! A min tivéronme nunha cesta, debaixo do pexegueiro do horto; demasiado arriba, naquel valado, así que desde esa altura non lles puiden axexar as pernas ás espalladoras, e iso que daquela había boas mozas no lugar: as do Roxo, a Xosefa do Ferreiro, as de Mariano do Escouredo, a criada de Brais, e outras, das que lembro a súa cara pero non o nome. O que non se me esqueceu foi que todas me bicaron, con exquisita dozura..., ¡porque era un neno, que, de ser mozo...!


Perdín a festa de Luaces daquel ano, porque aínda estaba no claustro materno; fora o primeiro dos domingos despois do 15 de agosto, pero na parroquial, na do noso Santo, farteime de mamar, que para daquela o de nai xa non lle competía á Teixa en exclusiva, así que entre as dúas puiden desfacerme daquela cariña de lá coa que nacín. O que si me chegou tarde, e a pouco, foi o calcio, pois de tan aberta que tiña a fontanela nunca ben se me cerrou. Iso tivo a súa parte boa, pois dese xeito nunca fun duro de molleira.

Fuxido daquel verán fuxidío, a seguinte aventura foi que me levaron nunha cesta, con pallas, cando quitaron as patacas da leira da Aira. ¡Malditas carricantas e malditos grilos, que moito me fixeron sufrir! Pero vou poñer punto final..., ¡para non cansa-lo lector, que terá cousas máis importantes que facer, pois nesta vida sobra quen nos conte a súa, por vulgar que sexa!

-.-

 

Na retagarda? ¡Non, pois o meu Montecubeiro -xa o dixen- estivo declarado, a tódolos efectos, “Zona de Guerra”!

 

Falar, daquela, diante dos nenos, o dito: ¡Unha temeridade, por se se ían da lingua! Só me falaban para darme instrucións de traballo, en cousas nas que o neno puidese ser útil. En consecuencia, pouco relato podo facer daqueles días, tan nefastos, e tan escuros, incluso para as crianzas. O que teño claro na miña memoria son estas ¿anécdotas? ¡Non; dramas!

 

Aquel día, feira de Mosteiro, a madriña volveu co cesto baleiro, vendera os ovos, as pitas, os queixos..., pero non comprara nada, nin chocolate, pois dixo que non abriran os tendeiros. A todo isto, choraba:

 

-Non chores, madriña, e garda os cartos, que igual coincidiu con outra feira, e por iso se esqueceron de vir a Mosteiro.

 

-Meu neno, non che é así; sonche cousas da guerra, que nin mozos nin mercadorías!

 

-¿E logo, que lles pasa aos mozos? ¡Estarán nas mallas!

 

-Si, mallándose uns aos outros, pero a tiros! Precisamente hoxe incorporouse o noso Daniel, así que, por todo o camiño, a tía María foinos sinalando as pegadas das botas do seu Danieliño, que baixou a Mosteiro para irse nos coches de Lugo.

 

Aquilo fora un truco acordado entre nai e fillo, pois o Danieliño, de chegado á estrada de Mosteiro, deixadas na lama as pegadas das súas botas, ¡nada de coches de liña! O que fixo foi irse, polo travesío, á xesteira do San Bernabé, a onde lle levarían víveres os seus parentes, as fillas de seu tío Pedro. A segunda parte do truc foi que Daniel escribía, ¡inventaba!, cartas para súa nai, que llelas mandaba en sobres dirixidos a un amigo, que aquel si que estabsa na guerra, aló por Asturias. Desde Asturias, en Asturias, cambio de sobre, e coas señas da tía María o fillo facía o papel de que estaba loitando precisamente contra os seus, contra os republicanos, pero..., ¡o pero estivo en que a censura franquista descubriu aquela comedia, así que os franquistas procederon a.., a buscalo por todo Montecubeiro, por toda a bisbarra!

 

Aquel día o cativo, desde a porta da casa, partida coa tía María, da que daba á nosa eira, escarramelou os ollos porque..., no lousado da casa de enfronte, que fora dun ferreiro, e así permanecía chamada, do Ferreiro, dous ou tres homes apuntando á nosa, ¡con fusís! A toda presa pasei pa dentro, en busca de meu padriño. Meu pai non estaba, ¡nin me dixeron onde ía!

 

-Padriño, no lousado do Ferreiro están uns cazadores apuntando para nós, ¡que nin que houbese lobos nesta casa!

 

O padriño:

 

-Deus nos ampare, que xa se acordou de nós Belcebú!

 

E coa mesma saímos para a nosa eira. Se estaba Belcebúeu non o vin, pero si que vin un fato de falanxistas e de gardas, que tiñan presa á tía María; ¡xa foran por ela á súa porta, a da parte de abaixo, que era a dela!

 

Meu padriño, coa súa permanente caiada na man, alzona en dirección a un tal González (que así lle chamou), e díxolle que lle “partía a alma”, se non soltaba á súa irmá. O garda aquel, que despois souben que era do Corgo, fronte a caiada de meu padriño estirou a fusila. Como sería de airado o caiadazao, que se rompeu a caiada; así que colleron a meu padriño, e atárono xunto con súa irma:

 

-O seguinte que faremos é matarvos se non se presenta Daniel...

 

A algún deles Satanás debeulle soprar que o fuxido igual estaba na palleira, envolto nunha capa de herba, así que deron en pegarlle tiros á herba, pero alí non estaba Daniel, nin vivo nin morto, A continuación os tiros pegáronos por detrás das orellas dos detidos, pero..., tampouco aparecía Daniel! Así, presos, leváronos consigo, polo camiño do monte.

 

A todos isto, miña nai e miña madriña, chorando a raudales:

 

-¿Onde estarán; onde os matarían?

 

Uns minutos despois vímolos entrar, volver, soíños, pola cancela grande:

 

-Leváronos ata a Poza do Barro, e alí, máis tiros. En vista de que nin así confesábamos, soltáronos..., e aquí nos tedes, ben cabreados, pero, vivos!

 

Meses despois, Daniel presentouse en Lugo, e perdoáronlle a vida a cambio de incorporarse a unha compañía de Regulares que andaba aló por León. Tiña dous delictos: que fora Secretario da Unión de Montecubeiro, e a continuación, desertor!

-.-

 

En vista daquelas ¿cacerías? meu pai, nunha noite escura, deixou o seu leito, a súa pedreira, e botouse cara a Lugo, por travesio para que non o descubrisen. No xardín de San Roque, diante da casa de Manuel Portela Nogueira. E cando viu que dona Lourdes abría unha ventá, me pai petou á porta:

 

-Aquí veño, aquí me tes, para que tomes unha decisión: Ou me das un salvoconducto ou me mandas fusilar, que esta persecución non a resisto!

 

Portela era cuñado dun primo carnal de Daniel, e tamén de meu pai, así que, por este ¿enchufe?, ou por conciencia, firmoulle un salvoconducto; con ese aval, presentouse no cuarteliño de Montecubeiro, e..., ¡salvouse! O meu/seu panteón conmemorativo xa sabedes onde está, onde o fixen.

-.-

 

De París non só viñan os nenos. Aquel día, á saída da Misa, entramos na casa de Celestino para recoller o correo. Me pai recibía El Progreso, que o compartía con un veciño, recolléndoo semanalmente, cando nós cando os outros. Celestino saíu do seu reservado abanando un sobre, coma se fose un trofeo:

 

-Para Xosé María..., ¡do Alcalde de París!

 

Non nos desmaiamos, aínda que non era para menos: ¿De París? Naqueles tempos, con España partida en dúas, “España azul” e “España roja”, nosoutros estabamos tan illados coma se nos situasen no planeta Marte. Marte, Deus da Guerra. ¡Tódolos presentes coa boca aberta, antes de falar meu pai, e despois tamén!

 

-Trátase de que o Alcalde de París, de parte de meu primo José Lombardero, dinos que morreu miña tía Ramona, a nora do Presidente Salmerón.

 

-¿E deixou fillos? -Preguntou unha veciña.

 

-Tivo tres criaturas, pero morréronlles...; xa de pequeniños.

 

-¡Ai, logo, o que ides herdar os sobriños!

 

-Primeiro ten que acabarse esta maldita guerra, e despois saberemos se deixou testamento, e como quedaron as súas mandas.

 

Aquel día non houbo máis preguntas. A resposta tivémola moito despois, no ano 1939, xa ¿liberado? Madrid, que veu a Lugo noso primo, o que era Conserxe do Banco de España, ¡e tróuxono un colchón, de miraguano!

 

-Os franquistas requisaron a heredanza que recibira nosa tía, dos Salmerón: A farmacia, tres ou catro casas en Madrid, no barrio de Salamanca, unha mina de plomo e plata, en Almería... Só nos deixaron o mobiliario do piso no que vivía nosa tía, así que fixen un reparto, e por iso vos traio este colchón, aproveitando que viñen a Lugo no camión do diñeiro do Banco de España... Pero non só iso, senón que só nos deixarán pasar ao panteón, no cemiterio civil, o día de Defuntos.

 

No ano 1948, cando me incorporei, voluntario, á Compañía de Destinos do Ministerio do Ejército, a prohibición do cemiterio civil seguía, pero non para aos ladróns, pois por aqueles anos desapareceu a coroa de loureiro, en bronce, que llela mandara o Alcalde de París cando morreu a tía Ramona. ¡O peor inferno que me pode dar Deus será se me sitúa con aquela xentuza do Glorioso Alzamento; Deus me libre de tal!


 

Aquí está enterrada miña tía Ramona. (Aos nichos báixase pola parte de atrás)

-.-

 

A escola de Maxide

 


 

¡Pobriña! Mirade como está hoxe, máis inculta cós incultos de daquela! Téñolle cariño, e mais tiña que terlle rabia pois aos meus compañeiros/as, aos máis estudosos..., leváronos para Lugo, ao Instituto! Eu tamén fun, pero...! Das seis becas daquel ano, só aprobamos 3, servidor e mailas dúas irmás Hermida López. Como daquela as bolsas non servían para pobres, por mesquiñas, que os cartos do Estado precisábanse para pagar a División Azul, ¡mandáronme ao ripeiro, a facer zocas, que as fun alternando coas escolas de “a ferrado”,

 


(Estas son as últimas que fixen, que fixen e que usei, que as conservo neste “altar” das Andoriñas, ¡outro altar!

 

ata que, o mesmo día que cumprín os 18, botei unha instancia para o Ministerio, por tres anos, que así tería fonda para ¡volver! a estudiar.

 


Á vez que mecanografaba no Consejo Supremo de Justicia Militar, ¡15 mecanógrafos e 22 generales!, preparei as oposicións para o Banco Exterior de España, en tres cursos, no Centro de Estudios Mercantiles y Económicos, cunha beca que me concedeu

Acción Católica.

¿Quen se atreve a chamarme vago?

 

Xosé María

 -oOo-

Así era, así estaba, ben abrigadiña por certo, o día que a coñecín. Despois, co tempo, foi cambiando os seus abrigos polas miñas apertas.


 

AS NOSAS PEGADAS EN IFNI

 


Semanario A.O.E.

-.-

Núm. 406, do 15-3-1953

Viajeros

De Madrid, en Iberia, el R. P. Sinforiano Lucas Rojo y D. José Gómez Vilabella”. Fun solteiro porque daquela en Ifni había unha pandemia de peste bubónica, e o Banco non admitía casados, así que a miña foi a única solicitude aceptada, decisión que me proporcionou un ascenso de 18 anos, ¡nun día! ¿Fun valente, ou temerario? (Eu díxenme: Son de Montecubeiro, e por tanto, montaraz; así que non hai peste que me domine!).

 


 

-.-

 

Primeira das colaboracións de Xosefina neste Semanario:

Saíu publicada o día 13-06-1954, exactamente no cumpre da nosa voda, ¡aquel trece, martes, e por poderes...! A “noiva”, de casada, atreveuse a viaxar, ao mes seguinte da voda. Daquela díxenlle, por carta, que xa non había viúvas..


 

-.-

 

 

 

 

22-04-1956. Natalicio

“El pasado día 16, en la clínica de maternidad del Hospital Central, dio a luz un niño, primer fruto de su matrimonio, la esposa de don José Gómez Vilabella, funcionario del Banco Exterior de España en esta ciudad, de soltera Josefina Rielo Castiñeira. Al recién nacido se le impuso en la pila bautismal el nombre de Pedro Pablo. Tanto la madre como el recién nacido se encuentran en perfecto estado. Nuestra enhorabuena a los venturosos padres”.


 

-.-

 

No semanario do 23-09-1956.

JUVENTUD BANCARIA

“Hemos recibido un ejemplar del libro recientemente publicado “Juventud Bancaria” del que es autor don José Gómez Vilabella, empleado de la Sucursal del Banco Exterior de España en nuestra ciudad. Le felicitamos sinceramente y le estimulamos a que siga por el camino de sus aficiones literarias, para las que siente auténtica vocación de escritor, como así hemos podido comprobar en este primer libro que con amenidad y acierto nos ha presentado”.

-.-

 

Maio do ano 1957

Merquei este coche, a un francés que se ía para o seu país ao darlles Francia a Independencia aos magrebís.

 


:

Aos poucos días, despois de pasarlle

 

Aos poucos días, despois de pasarlle a matrícula a IF-: Nada nos advertiron as nosas autoridades, nin en Ifni nin ao pasar a fronteira, en Tabelcut, así que nos puxemos de viaxe colonial, todos eufóricos, pola estrada de Marrocos. Pero... ¡Chegando a Safí, no máis recto e ancho da estrada, un camión de ¡vociferantes! Do Istiqlal, que coñeceron o coche, e por tanto, ao “bancario”, (nada lles estorbaba tanto coma o Banco Exterior de España, pagador da guarnición española de Ifni), deron un volantazo ben calculado, e o De Soto, ¡tres ou catro voltas de campá! Eu, ileso; o neno, tamén, pero na cuneta; e Xosefina debaixo dunha roda, sangrando a chorro por oito ou dez feridas. Nisto a Virxe Milagrosa completou o seu milagre: pasou enseguida un matrimonio de franceses, que nos recolleu e levou ao hospital. Eu coñecía ao franciscano P. Gonzalo, así que acudín á Misión, etc., etc. ¿Reparación do coche? ¡125.000 pesetas, das de daquela, que mas mandou, vía París, ou meu parente de Lugo, Dr. Vilabella!

 

 


¡Quince días despois do atentado!

 

Este foi o drama, pero o chiste foi á volta, en Ifni, que me chamou o Gobernador para dicirme: “¡De parte de Su Excelencia, que le llegó la noticia al Pardo, que no se te ocurra decir que lo vuestro fue un atentado: fue un accidente! ¡Si os vais de la lengua, atentos a las consecuencias!”.

-.-

23-11-1957

A altas horas da noite, os marroquís atacaron, e nós, avisados por un chivato, ao que lle deu o Gobernador un cheque dun millón de pesetas, que llo pagaron  no BEE das Palmas. ¡A defendernos; e Franco, ao enterarse de que os madrileños se preparaban para apedrarlle a Guardia Mora, levounos en camións a Barajas..., despedidos, pero nos periódicos, chitón; só falou diso a Pirenaica!! Por certo que o primeiro dos feridos, morto aos dous días, foi este soldadiño, ao que lle neguei un vaso de auga, no hospital, por prohibirmo o cirurxián, e iso que  mo pedira “Polos seus defuntiños!”. (Teño que confesalo).


 

-.-

 

¡Ás armas, que a defensa non é pecado!

 

 



 

-.-

 

E cando fun Director da Sucursal de Sidi Ifni fixen canto me foi posible para animar aos combatentes “a sufrir con paciencia las adversidades y flaquezas españolas”.

 

 

 


 


 

Na guerra, á forza; e na paz…, ¡colaborando!

-.-


 

 

Estrela Xosefina con seus pais e con súas irmás.

 


A.O.E.  29 de Mayo de 1960

-.-


 

18-02-1962


 

-.-

 

No El Progreso,  14. V. 1962

 


 


 

Bautizo de Stella

-.-

 

Estudios

-En Lugo: No ano 1948, (cos cartos que gañei poñendo escola), na Academia E.R.T., un curso de mecanografía e taquigrafía, que despois me valeu para ser destinado ao Consejo Supremo de Justicia Militar.

-En Madrid: 


 

-En Sidi Ifni: Clases particulares de árabe, de francés e de inglés.

-Xa na Península, a partir dos 32 anos. (Pedín o traslado para Gijón, con descenso de categoría no Banco, precisamente para poder estudiar oficialmente) :

Bachillerato Elemental, por nocturno; eu ao nocturno, e o eu fillo ao diúrno, no mesmo Instituto. O Superior, por libre.

Inglés e alemán, na Cámara de Comercio de Gijón.

Unha profesora, por libre, para preparar temas que me interesaban, de distintas carreiras.

Perito Mercantil, e seguidamente Profesor Mercantil.

Graduado Social, que non acabei; interrompín ao vir para Coruña;  o Xefe daqueles estudios era José Manuel Vilabella, desde Oviedo.

Portugués, na Escuela de Comercio da Coruña.

Marketing, Técnico Superior en Estudios Fiscales. (Escuela superior de marketing y admistración), desde a Cámara de Comercio, en Coruña.

Clases de varias materias na academia de Juán Flórez, Coruña.

Empresariales. (Coruña). Convalidacións e algunha sinatura.

Ciencias Sociales, por libre, que só as iniciei.

Facultad de Derecho, UNED. Iniciada a carreira no curso 1986/87; ao xubilarme no Banco, no ano 1990, cansei, parei de estudiar, e púxenme a escribir!

 

 




 



Honores:

O primeiro de todos, ser católico; e proceder das familias Gómez e Vilabella; despois diso, ou precisamente por iso, ter nado en Bergland, lugarciño de fundación sueva.

A nosa relación coa familia Salmerón, a través de nosa tía Ramona Hortensia Lombardero San Miguel, nora do ex-presidente da I República Nicolás Salmerón y Alonso, aquel que deixou o poder por negase a firmar sentenzas de morte.

Din clases, a nenos e adultos, en Santa María de Piñeiro (Corgo), aos 16 anos; e aos 17 en Librán (Baleira). Ademais diso, exercín de zoqueiro; vendía as zocas nas feiras de Castroverde.

Na corrida do galo, na Meda, ano 1948, falei por primeira vez en público, dando o pregón sobre, “Folclore tradicional nesta bisbarra”.


 

Ex-combatente de España, con: Certificado acreditativo; medalla da Campaña Ifni-Sáhara; medalla de la Paz de Franco; membro activo do Somatén, de Ifni (Segundo certificado do General Gomez-Zamalloa: “... habiendo prestado con carácter voluntario cuantos servicios de armas se le encomendaron, con independencia de los trabajos habituales propios de su profesión...”


 

No ano 1987 iniciei os contactos coa Presidencia da Cámara do Castro Verde de Portugal, que remataría, anos despois, nun irmandamento dos dous concellos.


 

-.-

1-11-1991. Creación da Asociación de Xubilados de Pol. Organizando as nosas excursións, en Mallorca, tivemos a idea de facelas formais, oficiais, ao noso regreso. Aquí tedes a proba:


 

-.-

 

En prol do Camiño Vello de Santiago. (Primitivo é o marítimo, polas illas Baleares, que o percorreu o propio Santiago, primeiro de vivo, e despois, de morto, para quedarse definitivamente en Compostela). Véxase o meu libro “Non só se fai Camiño andando”.


 

Servidor, na escalinata, interpretando ao señor feudal de Castroverde, que discute co Rei Alfonso II.

-.-

2007 Cincuentenario da Guerra de Ifni. Celebracións nas Palmas: Un dos actos foi esta homenaxe do Capitán General de Canarias á miña dona, “reconociéndole y agradeciéndole los servicios sociales prestados en Ifni...”

 


-Deputy, member of the Assembly, do Parlamento Mondiale per la sicurezza e la pace.

-Spathaire, (chevalier), ordre chevaleresque de Saint Eugene de Trebizonde.

-Acordo, por unanimidade, do Ayuntamiento de Castroverde, do 8 de agosto de 1970, pendente de execución.

-.-

 

Rutas vitais:


 

¡Grazas, compañeira, por axudarme a levar esta peregrinación!

 

De Montecubeiro a Madrid, de Madrid a Ifni, de Ifni ao Aaiún, do Aaiún a Xixón, de Xixón á Coruña, e de Coruña…, ao Ceo, se Deus mo concede!

 

Xosé María Gómez Vilabella

 

 -oOo-

 

Rúa en Castroverde?